نظام سلامت، سیستم بهداشتی، که بعضی اوقات به عنوان سیستم مراقبت بهداشتی یا سیستم بهداشت و درمان شناخته می‌شود، سازماندهی افراد، موسسات و منابع است که خدمات بهداشتی را برای برآورده ساختن نیازهای بهداشتی جمعیت هدف ارائه می‌دهند. سلامت در ایران موضوع مهمی است که در ادامه به آن می پردازیم.
طیف گسترده‌ای از سیستم‌های بهداشتی. در سراسر جهان وجود دارد که با تاریخ و ساختار سازمانی مختلفی مانند کشورهای مختلف وجود دارد. به‌طور ذاتی، کشورها باید سیستم‌های بهداشتی را با توجه به نیازها و منابع خود طراحی و توسعه دهند، گرچه عناصر مشترک در تقریباً تمام سیستم‌های بهداشتی، مراقبت اولیه بهداشتی و اقدامات بهداشت عمومی هستند.در برخی کشورها، برنامه‌ریزی سیستم بهداشتی بین شرکت کنندگان در بازار توزیع می شود. در دیگران، در میان دولت‌ها، اتحادیه‌های کارگری، موسسات خیریه، سازمان‌های مذهبی یا سایر سازمان‌های هماهنگ برای ارائه خدمات بهداشتی برنامه‌ریزی شده هدفمند به جمعیت‌هایی که آن‌ها خدمت می‌کنند، یک تلاش هماهنگ وجود دارد. با این حال، برنامه‌ریزی مراقبت‌های بهداشتی به عنوان اغلب تکاملی و نه انقلابی توصیف شده‌است
ایران به‌عنوان سومین كشور پهناور و پرجمعیت خاورمیانه، با بیش از 82 میلیون تن جمعیت، جزو كشورهای دارای درآمد «متوسط – بالا» در طبقه‌بندی جهانی است. نرخ باروری در این كشور طی سال‌های 1985 تا 2016 از 6.5 تولد به ازای هر زن، به 1.8 رسیده است. با وجود پوشش 95 درصدی تحصیلات عمومی رایگان در مناطق شهری و روستایی ایران، اما این كشور هنوز شاهد برخی كاستی‌ها در این زمینه به‌ویژه در برخی مناطق محدود روستایی است.
نكته قابل‌توجه، اما افزایش نرخ سواد عمومی در ایران است كه از 10 درصد و 30 درصد در زنان و مردان، به بیش از 84 درصد و 91 درصد رسیده است! همچنین شمار دانشجویان در ایران با رشد بسیار قابل‌توجهی روبه‌رو بوده و از 312 هزار در 1990 به چهار میلیون نفر در 2016 رسیده است. نرخ بیكاری در ایران برای مردان 10.9 درصد و برای زنان 18.6 درصد است و بالاترین نرخ بیكاری به جوانان فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها اختصاص دارد كه یكی از مهم‌ترین دلایل آن افزایش حضور زنان در آموزش عالی و سهم كمتر آن‌ها در بازار كار به علل مختلف است.
سازمان جهانی بهداشت (WHO)
سازمان جهانی بهداشت،مسئولیت هدایت و هماهنگی برای سلامتی در سیستم سازمان ملل متحد، هدف از مراقبت‌های بهداشتی جهانی را ترویج می کند. برای اطمینان از اینکه همه مردم برای دریافت خدمات بهداشتی بدون نیاز به هزینه‌های مالی به آن‌ها نیاز پیدا می‌کنند. به گفته سازمان بهداشت جهانی، اهداف سیستم‌های مراقبت بهداشتی سلامت خوبی برای شهروندان، پاسخگویی به انتظارات جمعیت و وسایل منصفانه برای تأمین بودجه است. پیشرفت به سوی آن‌ها بستگی دارد که چگونه سیستم‌ها چهار وظیفه حیاتی را انجام می‌دهند: ارائه خدمات بهداشتی، تولید منابع، تأمین مالی و نظارت.ابعاد دیگر برای ارزیابی سیستم‌های بهداشتی عبارتند از: کیفیت، کارایی، پذیرش و صلاحیت. آن‌ها همچنین در ایالات متحده به عنوان «پنج سی» نامیده شده‌اند: هزینه، پوشش، سازگاری، پیچیدگی، و همچنین تداوم مراقبت‌های بهداشتی یکی از اهداف اصلی است.
مراقبت سلامت در ایران
مراقبت سلامت در ایران کنونی را دو بخش خصوصی و دولتی ارائه می‌دهند.
پس از جنگ جهانی دوم، با تلاش حکومت شاهنشاهی ایران، آژانس‌های فرامرزی و نیکوکاران، شرایط بهداشتی این کشور به طرز چشمگیری بهبود یافت. در حدود سال ۱۳۴۲، ایران توانست آبله را از بین ببرد، طاعون را ناپدید کند و مالاریا را عملاً در سرزمین خود، ناپیدا سازد. وبا نیز در حدود سال ۱۳۴۹ شایع و کمی بعد، کنترل شد؛ این بیماری دوباره در اوایل دههٔ ۱۳۶۰ گسترش یافت و به سرعت به آن رسیدگی شد. با این وجود، امکانات بهداشتی ایران، ناکافی است و کمبود پزشک، پرستار و تجهیزات پزشکی در این کشور، نمود پیدا می‌کند.
بیمارستان‌های دولتی در کنار نهادهای خصوصی، به مردم خدمات بهداشتی و درمانی ارائه می‌دهند اما هنوز ناکافی هستند. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر خدمات درمانی کشور نظارت می‌کند. بهزیستی نیز توسط سازمان بهزیستی ایران، بنیاد شهید و امور ایثارگران و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی اجرا می‌شود.بنا بر آمار سال ۲۰۱۷ میلادی، میزان مرگ مادران در این کشور، ۱۶ در هر ۱۰۰ هزار زایمان زنده بوده‌است (رتبهٔ ۵۰ از ۱۸۵ کشور). این میزان در سنجش با هفده سال پیش (۲۰۰۰ میلادی)، به یک سوم رسیده‌است و از این روی، ایران جایگاه سیزدهم را از دید کاهش میزان مرگ مادری در این بازهٔ زمانی داشته‌است.مرگ‌ومیر نوزادان بر اساس برآورد سال ۲۰۱۹، ۱۲ در هر ۱۰۰۰ تولد زنده است. از این روی ایران از میان ۱۹۳ کشور بررسی شده، در رتبهٔ ۸۲ ام جای گرفته‌است.نرخ امید به زندگی در ایران برابر ۷۶/۵ سال (۷۵ سال مردان و ۷۸ سال زنان) و از این نظر، این کشور در جایگاه ۷۳ ام جهان (از میان ۱۹۹ کشور) جای دارد. این رقم با افزایشی بیش از بیست و دو ساله، یافته‌است.سرانهٔ تخت‌های بیمارستانی در این کشور در سال ۱۳۹۷، ۱٫۶ تخت برای هر ۱۰۰۰ نفر بوده‌است و توزیع آنان در استان‌های این کشور، نابرابر است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۶، نزدیک به ۷۵ درصد از تخت‌های موجود در ایران، از بخش دولتی بوده‌اند. میزان قابل توجهی از تخت‌های بیمارستان‌های خصوصی این کشور، بیشتر مواقع خالی هستند که کمبود توانایی مالی ایرانیان به عنوان چرایی آن در نظر گرفته شده‌است.بیماری غالب ناشی از آب و غذای این کشور نیز، اسهال باکتریایی است. دنیاگیری کروناویروس در ایران (سال ۱۳۹۸) نیز رخ داد و با گسترش پایدار در جامعهٔ ایرانی، تلفات قابل توجهی بر جای گذاشت.
بخش دارو و تجهیزات پزشکی همواره به صورت ۶۰ و ۴۰ درصد در بودجه‌ها و برنامه‌های توسعه ۵ ساله در کنار هم مطرح می‌شوند، ضمن اینکه کمک‌هایی نیز گاه از سوی سازمان برنامه و بودجه در نظر گرفته می‌شوند. کل هزینه‌های درمانی ایران در سال ۲۰۰۵ برابر با ۲۰/۴ درصد از تولید ناخالص ملی بود. ۷۳ درصد از ایرانیان تحت پوشش بیمه درمانی قرار دارند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در آخرین گزارش خود، عملکرد سطح سیستم بهداشتی در ایران را پنجاه و هشتمین سطح بهداشت و عملکرد کلی سیستم سلامت در ایران را در میان دولتهای جهان، رتبه ۹۳ اعلام کرد.
براساس سالنامهٔ آماری‌ای که در سال ۱۳۹۶ منتشر شد، شمار ۱۲۵٬۵۶۶ تخت بیمارستانی در ۳۱ استان این کشور وجود دارد که از این شمار، ۸۲۱۲ تخت آی‌سی‌یو بوده‌اند.
عملکرد سیستم‌های بهداشتی
از سال ۲۰۰۰، ابتکارات بیشتر و بیشتر در سطوح بین‌المللی و ملی به منظور تقویت سیستم‌های بهداشتی ملی به عنوان اجزای اصلی سیستم بهداشت جهانی گرفته شده‌است. داشتن این زمینه در ذهن، ضروری است که چشم‌انداز روشن و بدون محدودیت سیستم‌های بهداشت ملی، که می‌تواند پیشرفت‌های بیشتری در سلامت جهانی ایجاد کند. توسعه و انتخاب شاخص‌های عملکرد در حقیقت به شدت وابسته به چارچوب مفهومی است که برای ارزیابی عملکرد سیستم‌های بهداشتی تعیین شده‌است. همانند اکثر سیستم‌های اجتماعی، سیستم‌های بهداشتی سیستم‌های سازگار پیچیده‌ای هستند که در آن تغییر نیازی به پیروی از مدل‌های مدیریت سفت و سخت نیست.در سیستم‌های پیچیده، وابستگی مسیر، خواص اضطرابی و دیگر الگوهای غیر خطی دیده می‌شود،که می‌تواند منجر به توسعه دستورالعمل‌های نامناسب برای ایجاد سیستم‌های بهداشتی پاسخگو شود.
–
