دانشگاهها همواره به عنوان مراکز علمی و آموزشی، نقش کلیدی در توسعه جوامع و تربیت نیروی انسانی متخصص ایفا کردهاند. اما همه دانشگاهها از نظر ساختار و اهداف آموزشی یکسان نیستند.شیوه آموزش محور و پژوهش محور در ایران تفاوتهای مهمی دارند که به طور کلی به نوع رویکرد آموزشی و اهداف برنامههای تحصیلی مربوط میشود.
تفاوت شیوه آموزش محور و پژوهش محور
شیوه آموزش محور: در این شیوه، تأکید بیشتر بر یادگیری تئوری و اطلاعات عمومی است. دانشجویان در این نوع برنامهها بیشتر بر روی دروس کلاسیک، مانند مباحث علمی و مهارتهای حرفهای تمرکز میکنند. در این شیوه، تلاش برای انتقال محتوای آموزشی به دانشجویان از طریق تدریس استادان است.
تحصیل در شیوه آموزش محور با محوریت آموزش و به صورت واحدهای درسی و بدون پایان نامه بوده که گذراندن حداقل دو و حداکثر ۴ واحد سمینار، تحقیق و تتبع نظری الزامی است و در سایر موارد عیناً مطابق آئیننامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته است، البته باید توجه داشت که فارغالتحصیلان این دوره هیچ منعی برای ادامه تحصیل در دوره دکتری ندارند.
شیوه پژوهش محور: در این شیوه، هدف اصلی ارتقای تواناییهای پژوهشی و تحقیقی دانشجویان است. در این رویکرد، دانشجویان به طور فعال در پروژههای تحقیقاتی و پژوهشی مشارکت دارند. معمولاً در این برنامهها، علاوه بر دروس تئوری، تمرکز زیادی بر انجام پروژههای تحقیقاتی و ایجاد نوآوریهای علمی در سطح بالا وجود دارد.
تعداد واحدهای درسی در این شیوه ۶ تا ۱۰ واحد است و دانشجو میتواند هم زمان با واحدهای آموزشی، واحدهای پژوهشی خود را انتخاب کند.
طول مدت دوره در هر سه شیوه حداکثر ۲ سال مشتمل بر ۴ نیمسال تحصیلی است، البته در موارد استثنایی افزایش طول مدت دوره با تشخیص شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه مجاز است و در هر صورت مدت دوره در هر سه شیوه نباید از۲/۵ تجاوز کند.
در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در بخش علوم پایه در ایران، بسیاری از رشتهها به صورت پژوهش محور ارائه میشوند که به ویژه در زمینههای تحقیقاتی و پروژههای علمی تمرکز دارند. این رشتهها معمولاً به دانشجویان فرصتی برای انجام پژوهشهای مستقل و شرکت در پروژههای علمی میدهند. برخی از رشتههای علوم پایه در مقاطع ارشد و دکتری که معمولاً به صورت پژوهش محور ارائه میشوند عبارتند از:
ریاضیات
- رشتهها: ریاضیات محض، ریاضیات کاربردی، آنالیز ریاضی، جبر، هندسه، نظریه اعداد
- دانشگاهها: دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه اصفهان
فیزیک
- رشتهها: فیزیک نظری، فیزیک هستهای، فیزیک حالت جامد، فیزیک مواد، فیزیک اپتیک، فیزیک پزشکی
- دانشگاهها: دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی
شیمی
- رشتهها: شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، شیمی تجزیه، شیمی محیط زیست
- دانشگاهها: دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه شیراز، دانشگاه تبریز، دانشگاه اصفهان
زیستشناسی
- رشتهها: زیستشناسی مولکولی، زیستشناسی سلولی، ژنتیک، فیزیولوژی گیاهی، زیستشناسی تکاملی
- دانشگاهها: دانشگاه تهران، دانشگاه شیراز، دانشگاه تبریز، دانشگاه مشهد، دانشگاه گیلان
علوم کامپیوتر و فناوری اطلاعات
- رشتهها: هوش مصنوعی، الگوریتمها، نظریه زبانها، شبکههای کامپیوتری، علوم داده
- دانشگاهها: دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علم و صنعت ایران
این رشتهها در مقطع دکتری معمولاً به صورت پروژه محور و پژوهش محور ارائه میشوند، به طوری که دانشجویان در فرآیند تحقیقاتی و پروژههای علمی به طور فعال شرکت میکنند و هدف اصلی برنامهها، تولید علم و نوآوری است.
مهندسی برق
- رشتهها: مهندسی سیستمها، مخابرات، الکترونیک، قدرت، کنترل، مدارهای الکتریکی، پردازش سیگنالها
- دانشگاهها: دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی
مهندسی عمران
- رشتهها: سازه، ژئوتکنیک، هیدرولیک، حملونقل، مهندسی آب، مهندسی زلزله
- دانشگاهها: دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه تبریز
مهندسی کامپیوتر
- رشتهها: هوش مصنوعی، علوم داده، الگوریتمها، معماری کامپیوتر، شبکههای کامپیوتری، سیستمهای نرمافزاری
- دانشگاهها: دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه تربیت مدرس
مهندسی نفت
- رشتهها: مهندسی اکتشاف، مهندسی حفاری، مهندسی تولید، مهندسی بهرهبرداری از مخازن نفت
- دانشگاهها: دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه امیرکبیر
سخن آخر
تفاوت مدرک آموزش محور و پژوهش محور همواره یکی از سؤالات متقاضیان تحصیل در دوره کارشناسی ارشد بوده است. معمولاً اغلب دانشجویان تمایل دارند تحصیلات خود را در تحصیلات تکمیلی ادامه دهند؛ اما در انتخاب شیوه تحصیلی سردرگم میشوند. معمولاً دانشجویانی شیوه آموزشی پژوهش محور را انتخاب میکنند که قصد تحصیل در مقطع دکتری در داخل یا خارج از کشور را داشته باشند. اعتبار مدرک آموزش محور هیچ تفاوتی با مدرک پژوهش محور ندارد.
معمولاً افرادی که به دلایل مختلف زمان کافی برای انجام کارهای تحقیقاتی و پایاننامه را ندارند روش آموزش محور را انتخاب میکنند. در این مقاله به بررسی تفاوت شیوه آموزش محور و پژوهش محور پرداختیم. امیدواریم مطالب فوق برای شما مفید واقع شده باشند.